Realizacja programu ,,Duluth” dla osób stosujących przemoc w rodzinie
W kwietniu 2017 roku zakończono X edycję programu ,,Duluth” dla osób stosujących przemoc w rodzinie. Jest zatem okazja do podsumowania funkcjonowania programu.
Model ,,Duluth” to program dla mężczyzn opracowany w celu ograniczenia przemocy domowej wobec kobiet. Jego nazwa pochodzi od miasta Duluth, w stanie Minnesota. Realizowany w USA od 1981 roku. Zaadoptowany do warunków polskich przez zespół pod kierownictwem Marka Prejznera w roku 2000. Jedną z osób, która opracowywała polską wersję programu była psycholog Agata Potkaj, współpracująca obecnie z MOPS w Olsztynku i ze Specjalistycznym Ośrodkiem Wsparcia dla Osób Doznających Przemocy w Rodzinie w Olsztynie.
Od roku 2012 program realizowany był przez zespół w składzie: Krzysztof Rubas – certyfikowany specjalista psychoterapii i rehabilitacji osób uzależnionych i współuzależnionych, specjalista ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, trener programu Duluth, koordynator projektu; Agata Potkaj – psycholog, specjalista psychoterapii i rehabilitacji osób uzależnionych, trener programu Duluth, specjalista ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Grażyna Stupkiewicz – psycholog, specjalista ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie, trener programu Duluth.
Przy realizacji programu współpracowali: Ewa Szerszeniewska – przewodnicząca Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego w Olsztynku, dyrektor MOPS w Olsztynku, specjalista ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Monika Gosik – obsługa administracyjna Gminnego Zespołu Interdyscyplinarnego w Olsztynku; Arkadiusz Paturej, Jolanta Włodarska – pracownicy PCPR w Olsztynie; Wanda Chruścielska – kierownik III Zespołu Kuratorskiego Sądu Rejonowego w Olsztynie
W latach 2012 – 2017 do programu zakwalifikowano 170 osób. Program ukończyło 129 osób – 76%. Odbiorcami programu było 164 mężczyzn i 6 kobiet w wieku 20 – 68 lat. Największą grupę zanotowano w przedziale wiekowym 30 – 50 lat – 65%. Miejscem zamieszkania osób zakwalifikowanych do programu były w zbliżonych proporcjach miasto i wieś. Trzech beneficjentów było osobami bezdomnymi. Wśród uczestników programu dominowało wykształcenie zawodowe – 43%. Mimo to realizacja programu udowodniła, że przemoc stosowana jest bez względu na poziom wykształcenia. Większość uczestników programu miała stałe źródło dochodu. Na brak zatrudnienia i niestabilną pracę dorywczą, ,,na czarno” narzekało 46% uczestników programu. W programie dominowały osoby żonate. Wśród kawalerów przemoc stosowana była głównie na matkach beneficjentów programu. Część osób rozwiedzionych dalej zamieszkiwała ze swoimi byłymi partnerkami. Blisko 81% beneficjentów programu posiadało dzieci, które były świadkami przemocy, a także ofiarami przemocy psychicznej! Stosowanie przemocy fizycznej na dzieciach zanotowano u około 10% beneficjentów. 34% beneficjentów stosowało dalej zachowania przemocowe mimo nadzoru kuratora sądowego. 65% osób było kierowane do programu przez Gminny Zespół Interdyscyplinarny w Olsztynku, 15% osób było kierowane do programu przez kuratorów sądowych, 6% osób było kierowane do programu przez Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Olsztynku, 13% osób skorzystało z programu dobrowolnie. Były to głównie osoby uzależnione po ukończonym podstawowym programie leczenia, diagnozujące u siebie zachowania przemocowe. 1% osób miał sądowy nakaz udziału w programie.
W zakresie przemocy fizycznej beneficjenci stosowali głównie na swoich bliskich popychanie, bicie, policzkowanie, obezwładnianie i rzucanie w nich przedmiotami.
W zakresie przemocy psychicznej beneficjenci stosowali głównie na swoich bliskich obrażanie, używanie wyzwisk, ignorowanie uczuć bliskich, ciągłe krytykowanie, nie szanowanie bliskich, wmawianie choroby psychicznej, poniżanie, upokarzanie, wyśmiewanie.
W zakresie przemocy seksualnej beneficjenci stosowali głównie na swoich partnerkach wypowiadanie uwłaczających uwag, używanie seksualnych obelg, ciągłe demonstrowanie zazdrości, wypowiadanie domniemań, że partner/ka mogła zdradzać ich z inną osobą.
Najczęstszą formą stosowaną w zakresie przemocy ekonomicznej było ograniczanie dostępu do wspólnych zasobów. Na uwagę zasługuje także fakt, że część beneficjentów przez lata kradło pieniądze swoim bliskim nie ponosząc za to żadnych konsekwencji.
Najczęstszą formą izolowania było atakowanie bliskich partnerki, niepozwalanie, by miała z nimi kontakt, by mogła powiedzieć im o tym co dzieje się w domu.
Dominującą formą zastraszania było szantażowanie partnerek kompromitującymi komentarzami. Na uwagę zasługuje także fakt, że co trzeci uczestnik programu wmawiał swojej partnerce, że jeśli podejmie jakiekolwiek działania to popełni samobójstwo.
Częstą formą stosowaną przez osoby stosujące przemoc było wmawianie partnerkom, że są złymi matkami oraz wykorzystywanie dzieci w roli mediatorów. Co piąty uczestnik programu przedstawiał dzieciom matkę/ojca jako kogoś złego, niezaradnego, bezwartościowego.
Co trzeci uczestnik programu zawłaszczał sobie prawo do decydowania, oczekiwał od partnera/ki posłuszeństwa, traktował dom i rodzinę jako swoją własność.
Efekty realizacji programu korekcyjno – edukacyjnego.
Program ukończyło (minimum 80% frekwencja na zajęciach) – 76% osób. Po ukończeniu programu z mitingów grup samopomocowych AA korzysta – 18% osób. Po ukończeniu programu zamknięto 67 ,,Niebieskich Kart” (ustanie przemocy) – 40%. Po ukończeniu programu zaktywizowano 12% osób do podjęcia pracy zawodowej. Do podjęcia leczenia odwykowego na oddziałach stacjonarnych zmotywowano – 22% osób. Z propozycji kontynuacji pracy nad sobą w programie postrehabilitacyjnym skorzystało – 16% osób. W stosunku do 9% osób powiadomiono prokuraturę o trwaniu przemocy (obecnie osoby te przebywają w zakładzie karnym). Po ukończeniu programu stały indywidualny kontakt z psychologiem lub psychoterapeutą utrzymuje – 22% osób.
Trudności pojawiające się przy realizacji programu.
- Trudności związane z niemożnością dojazdu na zajęcia. Brak połączenia z wiosek w godzinach trwania programu.
- Działanie akcyjne programu. Program trwa około 3 miesięcy. W przeciągu roku odbywają się dwie edycje programu. Osoby zakwalifikowane do programu czekają w kolejce na możliwość skorzystania z programu. Naszym zdaniem program powinien mieć charakter kołowy i dostępność do niego powinna być przez cały rok.
- W programie jest mało miejsca na pracę indywidualną z beneficjentem. Pojawiają się sprawy trudne, nieraz intymne, których nie da się rozwiązać na zajęciach grupowych.
- W dużej części zauważa się potrzebę dalszej, głębszej pracy psychologicznej i psychoterapeutycznej nad problemami, które mogą mieć wpływ na zachowania przemocowe – w minimalnym stopniu uzupełnia to w Olsztynku Program Inicjatyw Obywatelskich ,,Olsztynek – Gmina bez przemocy” realizowany przez Stowarzyszenie Wspierania Działań na Rzecz Osób Potrzebujących Pomocy DROGA we współpracy z Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Olsztynku.
- Zauważalna jest potrzeba poświęcenia większej ilości czasu na ćwiczenie grupowe umiejętności ze względu na deficyty beneficjentów – brak takiej propozycji.
- Dla części beneficjentów wskazane byłoby, by przeszli program w warunkach stacjonarnych (zbyt duży, nieprzyjemny ładunek emocjonalny, nieumiejętności własne i pojawiające się sytuacje wyzwalające agresję z którymi sobie nie radzą, są dla nich nie do przeskoczenia) – brak takich propozycji.
Krzysztof Rubas
